E heluhelu ma ka ʻōlelo Pelekane (Read in English). Unuhi ʻia na N. Kamakaokalani Gallagher.
No ka mea hana lei ʻo Meleana Estes, he hoʻokupu aloha kēlā me kēia lei no kona tūtū, kona lāhui, a me kona ʻāina.
Paʻi Kiʻi ʻia na Mahina Choy-Ellis
Hoʻoponopono ʻia na N. Haʻalilio Solomon
I ka malu o Lēʻahi koʻu hui mua ʻana me Meleana Estes, he wahine Hawaiʻi e kaulana nei i ka mikioi o kāna hana lei a me nā ʻano wehi ʻē aʻe e kāhiko ai kānaka. I laila hoʻi, i kona home ʻolu i ka ʻehu kai o Waikīkī ko māua kamaʻilio ʻana no ka moʻokūʻauhau o kona ʻike hana lei, me nā kuleana o ka poʻe hana noʻeau ʻōiwi i ke au neʻe nei. I ke kipa nīnauele ʻana iā Meleana, kau maila i ka maka o kāna malihini kekahi mea i kamaʻāina iā ia, he papa heʻe nalu Ebert no Kauaʻi mai, i ʻano laha ʻole hoʻi ma waho aʻe o ka ʻāina i hānai ʻia ai ka mea kākau. ʻAe maila koʻu kamaʻāina, no Kauaʻi nō kekahi hapa o kona hānai ʻia ʻana, a no Oʻahu nei hoʻi kekahi, i ka hale o kona kupuna wahine aloha ma Mānoa.
I ka hāliʻaliʻa ʻana a koʻu kamaʻāina i kona kupuna wahine, ʻo ka ʻōlelo i puana mau ʻia mai, “ʻAʻole a kana mai ke kupaianaha.” Lohe ʻia nō hoʻi ka mahalo nui o Meleana i kēia wahine i loko o kēlā me kēia hua ʻōlelo e pili ana i kona tūtū, ʻo Amelia Ana Kaʻōpua Bailey, he kupa no Kalihi, ma Oʻahu nei, i hala i ka makahiki 2012 i kona makahiki 89 o ke ola honua ʻana. Moʻolelo maila koʻu mea hoʻokipa, ʻaʻole i aʻo kona kupuna wahine i ka hana lei i kona wā liʻiliʻi, e like me Meleana mā, ʻoiai “ma kahi o ka wā i piha ai iā ia kona mau makahiki he 50, lilo ʻo ia he haumāna hana lei.”
Inā maopopo iā ʻoe e hana pinepine ana ʻoe i ka lei, kanu ʻia kō palapalai, kanu ʻia kō liko [lehua], kanu ʻia kō pōhinahina, e mālama i nā mea kanu ʻōiwi āu e makemake nei e hoʻokomo aku i kāu lei, ʻo ia ka hana kūpono e hana ai.
Meleana Estes, mea hana lei
Wehewehe maila ʻo Meleana, he hua kēia hana lei a kona kupuna wahine o ka wā ʻo ka hoʻōla hou ʻana i nā kuʻuna Hawaiʻi, ka wā hoʻi i hoʻomaka ma kahi o nā makahiki 1970. ʻO ka loea lei ʻo Marie McDonald ke kumu aʻo a ko Meleana kupuna wahine, a ma lalo o kāna aʻo ʻana i hoihoi ai ʻo Kaʻōpua i nā hana lei kuʻuna a ka poʻe Hawaiʻi. “No laila, ulu a nui ka hoi i loko ona ma luna o ka wili lei ʻana a me ka haku lei ʻana, nā ʻano kaila kahiko hoʻi o ka lei, ʻaʻole he kui me ke kaʻā, he hoʻohana ʻana ia i nā makelia no ka ʻāina mai, a ua noke nō ʻo ia i ka noiʻi ʻana i kēia ia hana.”
I ia manawa iho, ʻo ka lilo aʻela nō ia o māua i ka ʻai kole ʻana no nā ʻano lāʻau a mea kanu hoʻi o kā Meleana hoʻohana ʻana. Ma luna o ia kumuhana, kupu aʻela ka nīnau, he aha ke kuleana o ka mea hana lei i kēia poʻe lāʻau Hawaiʻi, a pehea hoʻi e hoʻopai aku ai i ka hoʻohana ʻana i nā pua maoli, me ke akahele naʻe. Pane maila koʻu kamaʻāina, “Akamai nō kahi nīnau ʻana mai ou”, ua ahuwale nō naʻe, maopopo ʻē iā ia ka haʻina. “Ma kaʻu ʻike i ka hana lei, e aho nō e kanu ʻia kou māla pua lei.” “Noʻu iho, ʻo ka mea nui…” i ʻōlelo mai ai ʻo Meleana, “Inā maopopo iā ʻoe e hana pinepine ana ʻoe i ka lei, kanu ʻia kō palapalai, kanu ʻia kō liko [lehua], kanu ʻia kō pōhinahina, e mālama i nā mea kanu ʻōiwi āu e makemake nei e hoʻokomo aku i kāu lei, ʻo ia ka hana kūpono e hana ai.”
Eia hou, wehewehe mai ʻo Meleana i kekahi loina lei a kona tūtū i aʻo mai ai, ʻo ka haku ʻana i lei hoʻokupu no ka ʻāina i kahi o kou ʻako pua ʻana. “Aʻo maila ʻo Tūtū, iā ʻoe e piʻi kuahiwi ana i ka ʻohiʻohi ʻana i ka palapalai, e noho paha ʻoe a hili i wahi lei, a waiho ʻia no ka nahele wale iho nō, ma mua o kou haʻalele ʻana iā uka.” A wahi āna, he hana kēia e pili ai ke kanaka i kona ʻāina. Ma o kēia ʻano loina i aʻo ʻia ai ʻo Meleana a me kona ʻohana i ke koʻikoʻi o ke kuleana o ka mea hana lei. ʻAʻole naʻe i lilo kēia hana he luhi nona ma ke ʻano he hana nui i ʻākuleana ʻia, mea mai koʻu kamaʻāina no kona lima noʻeau, “He makana ia i kaʻu ʻike, hiki iaʻu ke hana i ka ua mea ʻo ka lei” a ʻo ka lilo aʻela ia i kuleana nona ma loko o kona ʻohana ponoʻī.
ʻO kona manaʻolana, ʻaʻole e pono ana e kaukoʻo wale kākou i nā ʻanakē lima noʻeau o ke Kaona Pākē i nā manawa a pau, he hiki nō ke hana ʻia kāu lei no kou ʻohana ponoʻī.
I kēia manawa naʻe, i ka paʻi ʻia ʻana o kāna puke, ʻo Lei Aloha, e laha ana hoʻi ka ʻikena o kāna mau lei lupea maoli i mua o ka nui manu. He puke moʻolelo kēia hana nui a Meleana lāua ʻo Jennifer Fielder i piha i nā hāliʻa aloha o ka hana lei ʻana, pēia pū me nā ʻano moʻolelo a loina o ia hana noʻeau kaulana loa o ko kākou pae ʻāina. No kaʻu nīnau hope loa ʻo ka nīnauele ʻana iā ia, mea akula kāna malihini, “I hea ana kāu ʻoihana lei i ka wā e hiki mai ana?” A pane maila ke kamaʻāina me ka hene iki ʻana mai o ka ʻaka, “He manaʻo nō koʻu.” Wehewehe ʻia maila kona manaʻo, he manawa kūpono kēia no ke kūkulu ʻana i kekahi ʻano papahana aʻo no kēia hana noʻeau Hawaiʻi. “Manaʻo au,” i mea mai ai ʻo Meleana. “Ō aʻo ʻia kēlā ʻōpio, kēia ʻōpio i ka hana ʻana i ka lei poʻo i kona makahiki ʻumi kūmālima, ʻeā.”
ʻO kona manaʻolana, ʻaʻole e pono ana e kaukoʻo wale kākou i nā ʻanakē lima noʻeau o ke Kaona Pākē i nā manawa a pau, he hiki nō ke hana ʻia kāu lei no kou ʻohana ponoʻī. No kāna puke, mea mai koʻu kamaʻāina, “He hana laulima nō ia … ke manaʻo nei hoʻi au ʻo ka moʻolelo lei kēia o Hawaiʻi.” ʻO koʻu manaʻo maoli ia, he puke kēia no ko Hawaiʻi nei.”
He ʻāpana kēia moʻolelo o ka pūʻulu hōʻike ʻōlelo Hawaiʻi a Flux Hawaii e hōʻike ana i nā ʻatikala i hana ʻia ma ka ʻōlelo Hawaiʻi. ʻO kēia pūʻulu, me ka hui pū ʻana me Kīnā‘ole Foundation, e hōʻike ana i ka hanauna hou o ka poʻe Hawaiʻi e hoʻomau nei i ko lākou mau kūpuna a me ka hoʻihoʻi ʻana i ke aloha i ke ao nei.